Uzay yar��� h�z kazand�! ��te insanl���n uzay maceras�...

Sovyet kozmonot Yuri Gagarin, 59 y�l �nce, 12 Nisan 1961'de "Vostok 1" uzay meki�iyle D�nya y�r�ngesini turlayarak uzaya ��kan ilk insan olarak tarihe ge�ti. Bu sebeple 12 Nisan, "�nsanl� Uzay Yolculu�u Uluslararas� G�n�" olarak kutlan�yor.

- K�RESEL EGEMENL�K M�CADELES� VE UZAY YARI�I

�nsanl���n uzay maceras�n� harekete ge�iren �ey, ke�if g�d�s�nden �ok egemenlik m�cadelesi oldu. �kinci D�nya Sava��'n�n sona ermesinin ard�ndan d�nyan�n iki s�per g�c� haline gelen ABD ve Sovyetler Birli�i (SSCB), ellerindeki n�kleer silahlarla uzak co�rafyalardaki hedefleri vurabilmek �zere k�talar aras� g�d�ml� f�ze sistemleri geli�tirmeye ba�lam��t�. Uzun menzilli roketler ayn� zamanda D�nya'n�n al�ak y�r�ngesine yapay uydular ta��maya da olanak sa�l�yordu.

Uzay yar��� �nce uydu yar��� olarak ba�lad�. SSCB, 4 Ekim 1957'de "Sputnik 1" uydusunu uzaya f�rlatarak bu alanda bir ilki ger�ekle�tirdi. ABD, yakla��k 4 ay sonra, 31 Ocak 1958'de, "Explorer 1" uydusunu D�nya y�r�ngesine yollayarak kar��l�k verdi.

- YUR� GAGAR�N UZAYA �IKAN �LK �NSAN OLDU

Uydulardan sonra s�ra y�r�ngede insanl� uzay yolculu�u yapmaya geldi. Bunun i�in her iki �lke de tek ki�ilik uzay kaps�lleri geli�tirmeye ba�lad�. SSCB, Vostok Program� kapsam�nda geli�tirdi�i roket ve kaps�lle rakibini bir kez daha geride b�rakt�. Rus kozmonot Gagarin, 12 Nisan 1961'de "Vostok 3KA" roketiyle uzaya f�rlat�lan "Vostok 1" uzay kaps�l� i�inde D�nya y�r�ngesinde bir tur att�ktan sonra Yery�z�'ne d�nd�. Vostok 1'in bu seferi, ilk insanl� uzay yolculu�u olurken, Gagarin de uzaya ��kan ilk insan olarak tarihe ge�ti.

- UZAYA �IKAN �LK KADIN

SSCB 1963 y�l�na kadar Vostok kaps�lleriyle uzaya 5 kozmonot daha g�nderdi. Bunlar aras�nda "Vostok 6" meki�iyle 16 Haziran 1963'te y�r�ngede yolculuk yapan kozmonot Valentina Tere�kova, uzaya ��kan ilk kad�n oldu.

ABD ise ayn� y�llarda 2 astronotla y�r�nge alt�, 4 astronotla da y�r�nge u�u�lar� ger�ekle�tirdi.

- UZAY BO�LU�UNDAK� �LK Y�R�Y��

SSCB, 1960'lar�n ba��ndan itibaren insanl� u�u�lar i�in tek ki�ilik Vostok uzay kaps�lleri yerine 2 veya 3 ki�ilik Voskhod uzay kaps�llerini geli�tirmeye ba�lad�. Sovyet kozmonot Aleksey Leonov, 8 Mart 1965'te "Voskhod 2" kaps�l�yle yap�lan yolculuk s�ras�nda uzay bo�lu�undaki ilk y�r�y��� ger�ekle�tirdi.

- NE�L ARMSTRONG AY'A AYAK BASAN �LK �NSAN OLDU

ABD Ba�kan� John F. Kennedy, 12 Eyl�l 1962'de yapt��� konu�mada, uzay yolculu�unun yeni hedefi olarak Ay'� i�aret etti ve 10 y�l i�inde Ay'a insan yollama s�z� verdi. ABD bu ama�la �nce 2 ki�ilik Gemini uzay meki�ini, ard�ndan 3 ki�ilik Apollo uzay meki�ini �retti.

Aral�k 1968'de astronotlar Frank Borman, James Lovell ve William Anders'� ta��yan "Apollo 8" uzay meki�i Ay y�r�ngesini 10 kez katetmeyi ba�ard�. Ard�ndan 21 Temmuz 1969'da astronotlar Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins'i ta��yan "Apollo 11" meki�i Ay y�zeyine ini� yapt�. Neil Armstrong, bu sefer s�ras�nda Ay'a ayak basan ilk insan oldu.

Armstrong ve onun ard�ndan y�zeye ad�m atan Aldrin'den sonra ABD 1972'ye kadar Ay y�zeyine 10 astronot daha ��kard�.

Bu arada, SSCB de ayn� y�llarda Ay'a insan yollamak �zere �� ki�ilik Soyuz mekiklerini �retmeye ba�lad� fakat meki�i y�zeye indirebilecek g��te roket geli�tiremedi�inden Ay misyonuna 1974'te son verdi.

SSCB'nin da��lmas�n�n ard�ndan Rusya Federasyonu ile ABD aras�ndaki uzay �al��malar� alan�ndaki i� birli�i artt�. �ki �lke, Uluslararas� Uzay �stasyonunu (ISS), Avrupa Birli�i, Japonya ve Kanada ile i�letirken, Amerikal� astronotlar Soyuz mekikleriyle ISS'ye ta��n�yor.

- �NSANLI UZAY U�U�LARINDA ���NC� G��: ��N

�in, bug�n ABD ve Rusya d���nda insanl� uzay yolculu�u yapabilme kapasitesine ve tecr�besine sahip tek �lke konumunda bulunuyor. �in ilk kez 1967 y�l�nda Devlet Ba�kan� Mao Zedung ve Ba�bakan Zu Enlai d�neminde insanl� uzay yolculu�u yapma karar� ald�. ABD'nin Gemini meki�inden kopya edilerek 1970'lerde yap�lan Shuguang uzay arac� ba�ar�s�z oldu. �lke ard�ndan Rusya'n�n Soyuz meki�ini �rnek alan Shenzhou meki�ini geli�tirerek y�llar sonra hedefine ula�abildi.

�inli taykonot Yang Liwei, 15 Ekim 2003'te Shenzhou 5 meki�iyle uzayda 21 saat u�arak �lkesinin ilk insanl� uzay yolculu�unu ger�ekle�tirdi.

Avrupa Birli�i ve Japonya da 1980'lerde daha sonra iptal edecekleri insanl� uzay yolculu�u programlar� ba�latt�.

- �ZEL SEKT�R KATKISI

ABD Havac�l�k ve Uzay Ajans� NASA, Apollo program�n�n s�ras�yla Columbia, Challenger, Discovery, Atlantis ve Endeavour uzay meki�i programlar�n� s�rd�rd�kten sonra 2011 y�l�nda, kamu kaynaklar�yla y�r�t�len t�m insanl� u�u� programlar�na son vererek bu alanda �zel sekt�r giri�imlerini te�vik etmeye ba�lad�.

NASA'n�n "Ticari M�rettebat Geli�tirme Program�" kapsam�nda Uluslararas� Uzay �stasyonu'na personel ta��mak �zere SpaceX'in "Dragon Crew" ve Boeing'in "CST-100 Starliner" uzay mekikleri i�in test u�u�lar� yaparken, al�ak y�r�ngenin �tesine y�nelik insanl� uzay yolculuklar� i�in, Northrup Grumman'�n "Orion" ve SpaceX'in "Starship" uzay mekiklerini kullanmay� planl�yor.

- ABD, AY �ZER�NDEN MARS'A G�TMEY� HEDEFL�YOR

�nsanl� uzay yolculu�u projeleri, 21. y�zy�lda da ke�if at�l�mlar�n�n oda��nda yer al�yor.

NASA, Yunan Ay tanr��as� "Artemis"in ad� verilen yeni ke�if g�revi kapsam�nda 2024 y�l�na kadar Ay'a insanl� seferler d�zenlemeyi ama�l�yor. 2028 y�l�na kadar s�rmesi planlanan seferlerin ard�ndan Ay y�r�ngesinde bir uzay istasyonu kurulmas� ve buray� basamak olarak kullanarak Mars'a insanl� seferler d�zenlenmesi hedefleniyor.

Rusya "Soyuz", �in "Shenzhou" mekikleriyle insanl� y�r�nge yolculuklar�n� s�rd�rmeyi hedeflerken Hindistan yeni geli�tirdi�i "Gaganyaan" personel ta��y�c� uzay meki�iyle 2021 sonunda y�r�nge seferi yaparak insanl� uzay yolcu�u ger�ekle�tiren d�rd�nc� �lke olmay� hedefliyor.

�te yandan Japonya, �ran ve Malezya da insanl� uzay programlar� ba�latt�klar�n� duyururken, SpaceX, Virgin Galactic, Blue Origin ve SpaceShipTwo gibi �irketler y�r�nge ve alt-y�r�ngeye turistik ama�l� yolcu ta��mak i�in mekikler ve uzay ara�lar� geli�tiriyor.