3 �ubat 1932'ye rastlayan Kadir Gecesi'nde Ayasofya'dan ba�lat�lan "Ezan yasa��", �smet �n�n� d�neminde daha s�k�la�m��t�. CHP, "Arap�a ezan okuyanlar kamu d�zenini bozuyor" gerek�esiyle 2 Haziran 1941'de ��kard��� kanunla, ezan-� asl� ve kamet okuyanlara 3 ay hapis ve 200 liraya kadar para cezas� getirmi�ti.[1]
"200 lira"y� g�n�m�ze uyarlayarak bu cezalar�n "hafif" oldu�unu zannetmeyin. Ba�ka bir CHP zulm� olan 6 liral�k "yol paras�"n� veremeyenler, 6 g�n kazma k�rekle yol in�aat�nda �al��t�r�l�yordu.
Ayr�ca tek parti h�kimleri, "�st limit" falan dinlemiyor istedi�i cezay� veriyordu. Yani �apka zulm�nde oldu�u gibi ezan okuyanlara da, kanunsuz zul�mler yap�l�yordu.
Ama M�sl�manlar, b�t�n bu zul�mlere ra�men yine de "ezan"�ndan vazge�miyor; �e�itli y�ntemlerle "ezan" okumaya devam ediyordu. Bir�ok yerde m�ezzinler minareye ��k�p "�smet Ezan�" okuyor, sonra a�a��da bir kuytuda hafif sesle "Muhammed Ezan�" okuyordu.[2]
MENDERES: BU YASAK KALKACAK
Demokrat Parti lideri Menderes, 1950 se�imleri �ncesinde gitti�i her yerde, "T�rk�e ezan zulm�ne son ver" �eklinde binlerce vebal alm��t�.
14 May�s 1950'de CHP diktat�rl��� sona erince, 18 y�ld�r ezan hasreti �eken M�sl�manlar �ok �mitlenmi�ti. Herkes Ankara'dan gelecek m�jdeyi bekliyordu!
Ba�bakan Menderes 22 May�s'taki Meclis konu�mas�nda "Ezan� asl�na �evirmek zorunday�z; milletimiz bunu ivedilikle bekliyor" demi�ti.
Ama kolay de�ildi! Cumhurba�kan� Celal Bayar, Menderes'i "Ezan�n aciliyeti yok! �lk icraat�n�z ezan� Arap�a okutmak olursa korkar�m ki, bu son icraat�n�z olabilir" �eklinde resmen tehdit etmi�ti. 1910 y�l�nda ��ra�an Saray�'n� ya�malay�p yakan �ttihat��lardan olan Celal Bayar, Menderes'in Ayasofya Camii'ni a�ma te�ebb�s�n� de engelleyecekti!
Menderes, "Tek icraat�m olsa da yapaca��m" demi�ti. 15 Haziran 1950 g�n� TBMM'ye sunulan, "Ezan yasa�� TCK'dan ��kar�ls�n" teklifi, hemen ertesi g�n� kanunla�m�� ve ezan okumak su� olmaktan ��kar�lm��t�. 30 y�ld�r y�nettikleri milleti hi� tan�mayan 69 mebuslu CHP grubu, "Art�k kimse Arap�a ezan okumaz" diye hi� itiraz etmemi�ti!
G�nlerden 16 Haziran yani 29 �aban 1369 olup, M�sl�manlar ak�am k�lacaklar� teravihle Ramazan'� kar��layacakt�.
M�LLET BAYRAM ETM��T�!
Meclis'in "Ezan serbest" karar� b�t�n valilere ula�t�r�larak, "Millete hemen duyurun" talimat� verilmi�ti. �stanbul M�ft�s�, bek�ilere "Ko�un, m�ezzinlere haber verin; ezan, asl� lisan�yla okunabilir" demi�ti.
Ramazan co�kusu ile ezan sevinci birle�mi�, �lkeye "bayram" gelmi�ti! 6 minaresinin 16 �erefesindeki 16 m�ezzinin ayn� anda "ezan" okudu�u Sultanahmet Camii'nden y�kselen "Allah� Ekber..." sedalar�, 18 y�l �nce; "Tanr� Uluduuur" sapk�nl���na sahne olan Ayasofya'n�n intikam�n� al�yordu! ��nk� 16 y�ld�r Ha�l� ipote�inde olan Ayasofya, bu mutluluktan mahrumdu!
Yasa�� �i�nedi�i i�in b�y�k bedel �deyen Bursa, bu m�jdeyi �ok farkl� ya��yordu. Ulucami m�ezzini merhum Bayram Sar�can o g�n� ��yle tasvir ediyordu:
"Bize haber ula�t���nda ikindi vakti idi. G�zel sesli iki m�ezzin, Ulucami'nin iki minaresinde �yle bir ezan okudu ki, asla anlat�lamaz. Sanki �sl�miyet bir ara yok olmu�, �imdi geri d�nm��t�. Herkes a�l�yordu!"
�u duyguyu ise ancak y�llarca ezan hasreti �eken bir "m�ezzin" hissedebilirdi:
"Ben ise 'p�rimiz' Bilal-i Habe�� Efendimizin o me�hur r�yas�n� d���n�yordum. Peygamber Efendimiz, vefatlar�ndan sonra Medine'de kalamad��� i�in �am'a yerle�en Bilal-i Habe��'ye r�yada, 'Ya Bilal, beni unuttun' buyurmu�tu. Bu r�ya �zerine derhal Medine'ye giden Hazret-i Bilal, Hasan ve H�seyin Efendilerimizin arzusu �zerine Mescid-i Nebev�'de, y�llar sonra �yle bir ezan okumu�tu ki, b�t�n sahabe sanki Peygamber Efendimizin zaman� gibi hissederek Mescid-i Nebev�'ye ko�mu�tu. T�rk milleti de, ezan-� Muhammed�'yi y�llar sonra dinledi�i o g�n ayn� sevince gark olmu�tu!"[3]
Bursa'n�n ba�ka k��esinde ise "Yasak kalkt�" m�jdesini alan bir m�ezzin, (Suluki veya Emirsultan Camii'nde) ezana doyamam�� tam 7 defa okumu�tu!
Di�er illerde de durum ayn�yd�. Konya'da Kapu Camii minaresinde, yan�k sesli "Ka�n�c� Haf�z"� h�ng�r h�ng�r a�layarak dinleyen Konyal�lar, "�len bid� oku" diye ba��rarak defalarca ezan okutmu�tu!
Erzurum'da sanki "Kurban Bayram�" idrak ediliyordu! Minarelerden y�kselen "Allah� Ekber" nidas�n� duyanlar, adaklar� yerine geldi�i i�in ko�, tosun hatta deve kesiyordu!
Velhas�l b�t�n T�rkiye'de "Ezan Bayram�" kutlan�yordu! M�sl�manlar, ��k�r secdesine kapan�yordu. Ba�bakan Menderes'e tebrik telgraflar� ya��yordu.
Hani "T�rk�e ezan"� millet istemi�ti; yasak kalksa da kimse "Arap�a ezan" okumayacakt�?
CHP'nin, bu millete ne kadar "yabanc�" oldu�u bir kere daha g�r�ld�. ��nk� 16 Haziran 1950'de sadece Arap�a ezan yasa�� kald�r�ld�, "T�rk�e ezan" safsatas� yasaklanmad�. Oysa tam 75 y�ld�r bir tane bile "T�rk�e Ezan" okuyana rastlanmad�!
UNUTMA... EZAN D��MANLARI PUSUDA!
CHP, Yass�ada'da "ezan intikam�" alm��t�! Ba�bakan Adnan Menderes'in Avukat� Burhan Apayd�n, a��klanmayan gerek�eli kararda, "ezana izin verilmesi"nin a��k�a zikredildi�ini s�ylemi�ti.
Memleketin nice m�nevverleri de "�apka" i�in as�lm��t� ama kay�tlara ba�ka bahaneler yaz�lm��t�! "�apka k�f�r alametidir" diyen �skilipli �t�f Hoca'y�, "Toplumu isyana sevk etmekten" asanlar, ezan yasa��n� kald�ran Menderes'i de "Milleti birbirine d���rmekten" idam etmi�ti! Yerseniz...
Kimse unutmas�n, "T�rk�e ezan"� tekrar hortlatmak i�in f�rsat kolluyorlar.
27 May�s darbesinde daha "�ste�men" iken Menderes'e tokat atmakla �v�nen Teoman Koman, 1995 y�l�nda Jandarma Genel Komutan� olunca, 15.02.1996 tarih ve 2052/10/96 say�l� talimatla ezan� ve namaz� yasaklam��t�! Genelgede, "K��la mescitlerine ve camilere r�tbeli personel ile sivil memur ve i��iler girmeyecek, ezan okunmayacak" deniyordu.[4]
Cuntac� Genelkurmay Ba�kan� �smail Hakk� Karaday� da, 28 �ubat 1997'deki darbe MGK's�nda "Laiklik ilkesinin bozulmas�, T�rk�e ezandan vazge�ilmesiyle ba�lad�" demi�ti. Ayn� ki�i, Meclis'teki "Darbe ve Muht�ralar� Ara�t�rma Komisyonu"na 26 Haziran 2012 tarihinde verdi�i ifadede ise, "Menderes'in en �nemli hatas�, T�rk�e ezan� kald�rmas�d�r" diyerek, yukar�daki tespitimizi do�rulam��t�.
AK Parti'nin be� y�ld�r iktidarda oldu�u 6 Ekim 2007 tarihinde Mudanya'da kaymakaml�k, belediye ve Uluda� �niversitesi'nin ortakla�a d�zenledi�i "M�tarekenin 85. Y�l� Sempozyumu"nda konu�an Uluda� �niversitesi Rekt�r� ve Atat�rk�� D���nce Derne�i Ba�kan Vekili Mustafa Abbas Yurtkuran, "Bizi namaza bile yabanc� dilde �a��rmaya devam ediyorlar. Namaza Arap�a �a�r�l�yoruz" �eklinde sa�malam��t�. Daha garibi, (daha sonra Mu� ve Bart�n Valisi yap�lan) Mudanya Kaymakam� Ali ��nar, bu skandal s�zlerin sahibine hi�bir tepki g�stermemi�; ama salonu terk eden �l�e Milli E�itim M�d�r� Resul Ye�ilyurt hakk�nda soru�turma a�aca��n� s�ylemi�ti.[5]
Bir rekt�r, resm� bir programda dinde reform propagandas� yap�yor, devlet temsilcisi de bu sap�kl��a arka ��k�yor!
B�t�n bunlar, ezan yasa��n�n �ok da uzakta olmad���n� g�steriyor!
Zira, "nimet" rehavete/gaflete sebep olursa, tarih tekerr�r ediyor!
[1] TBMM Zab�tlar�, 23 May�s 1941, s. 142-145.
[2] Nuh Albayrak, Darbeden Beter Vesayetler, KTB Yay�nlar�, �stanbul 2022, s. 179.
[3] Bayram Sar�can, Bursa'da Din� Hayat, D���nce Kitabevi, Bursa 2003, s.113.
[4] Emekli Orgeneral Teoman Koman S�rlar�yla �ld�, Star, 14 Aral�k 2013.
[5] H�rriyet, 7 Ekim 2007.
